Producent: Pierwsza Zachodnio-Pomorska Spółdzielnia Pracy Mechaników Samochodowych (później Bumar), Koszalin, Polska
okres produkcji: 1961-1963
liczba wyprodukowanych: 157 szt. (w tym 1 szt. w wersji lux)
podwozie i zespół napędowy ze Skody 706 RTO (nowe podwozia)
niski stopień mechanizacji produkcji, prawdopodobnie produkcja metodami ręcznymi (egzemplarze częściowo zróżnicowane na zdjęciach)
wszystkie źródła książkowe milczą
krótka wzmianka w Motorze nr 9/1960 (II generacja - kolorowe zdjęcie z placu)
produkcja miała związek z zaangażowaniem pewnych partyjnych oficjeli w ruch spółdzielczy (zarówno producentem jak i odbiorcami tego busa były spółdzielnie)
wytwórca Bałtyka produkował także jakiś sprzęt wojskowy i z tego powodu cała produkcja zakładu została objęta tajemnicą
trwajÄ… poszukiwania wraku

Motoryzacyjny sekret. "Bałtyk" – autobusy made in Koszalin
Piotr Polechoński
8 lutego 2023, 8:13

W latach 50 i 60 Koszalin był znany z produkcji autobusów. Nosiły dumną nazwę "Bałtyk" i były montowane w całości ręcznie. I co ciekawe – można je było spotkać na ulicach wielu polskich miast.

Rok 1950 przyniósł dwa ważne wydarzenia: Koszalin stał się stolicą nowo utworzonego województwa koszalińskiego, miastu przywrócono także prawa miasta wydzielonego z powiatu. Wraz z utworzeniem województwa koszalińskiego, Koszalinowi przybyło mieszkańców, których pod koniec 1950 roku było ponad 20 tysięcy. Zwiększająca się liczba mieszkańców wymogły na ówczesnych władzach decyzje o rozbudowie starych i budowie nowych zakładów produkcyjnych. Rozbudowała się Fabryka Urządzeń Budowlanych („Bumar”), która przejęła stare obiekty po uruchomionej w 1945 roku Zachodniopomorskiej Spółdzielni Pracy Mechaników Samochodowych przy ul. Lechickiej. Całkowicie nowymi zakładami pracy były uruchomione w 1963 Koszalińskie Zakłady Elektroniczne 'Kazel', Zakład Maszyn i Urządzeń Technologicznych 'Unima' (późniejsze „Tepro”). Poważnie rozbudowano dawniejsze Zakłady Przeróbki Lnu i Konopi, które otrzymały skróconą nazwę 'Płytolen” (stało się to w 1963 roku). Nowym zakładem była również Fabryka Pomocy Naukowych oraz Spółdzielnia Pracy Ozdób Choinkowych, Zakłady Mięsne. Dość intensywny rozwój przemysłu pod koniec lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych spowodował, że w roku 1972 pracowało w tym sektorze ponad 10.500 koszalinian.

Przemysłowy boom przyczynił się też do realizacji jednego z bardziej oryginalnego pomysłu na rozwój koszalińskiego przemysłu: produkcję od a do z autobusu. Ruszyła ona na terenie wspomnianej już Fabryki Urządzeń Budowlanych „Bumar”. Pierwsze wyprodukowane tutaj autobusy – w całości montowane ręcznie! - świetnie pamięta Witold Danilkiewcz, koszalinianin, który aktualnie mieszka w Szwecji. - Pamiętam dobrze, kiedy to w końcu lat 50-tych i początkach 60-tych budowano tutaj autobusy "Bałtyk". Mieszkałem przy ulicy Lechickiej, naprzeciwko tych właśnie zakładów. Miałem więc możliwość widzieć na co dzień, jak powstawały koszalińskie autobusy – opowiada.

"Bałtyku" produkowano najpierw na podwoziach "Stara", później na podwoziach "Skody". Podwozia ze Starachowic transportowano koleją do Koszalina, a z dworca do zakładów przy Lechickiej przyjeżdżały o własnych siłach. Także ze Starachowic koleją transportowano silniki. Te strasznie warczały i w krótkim czasie wśród koszalinian pojawiła się złośliwa plotka, że w koszalińskich autobusach nie montują wcale starachowickich silników, ale silniki wyjęte z rybackich łodzi. - Z ciekawością i dumą przyglądałem się tym autobusom, które lśniące świeżą farbą opuszczały zakład. Potem, po latach, zacząłem interesować się tym tematem, szukać informacji i trochę znalazłem. Między innymi dowiedziałem się, że niski ówczesny poziom mechanizacji nie pozwalał na rozwinięcie produkcji na większą skalę – mówi koszalinianin. Wielkość produkcji była utajniona, ponieważ zakład produkował również sprzęt na potrzeby wojska.

W latach 1961 -1963 zbudowano ponad 150 sztuk autobusów. "Bałtyki" powstawały w różnych wersjach, w zależności od ich przeznaczenia. Spotkać je można było w wielu miastach Polski. Głównym odbiorcą tych autobusów były spółdzielnie, być może też wojsko. Jeździły m.in. w Krajowej Spółdzielni Komunikacyjnej w Poznaniu, która posiadała ich najwięcej i w MPK w Lublinie. W Poznaniu widziano je jeszcze w drugiej połowie lat 70-tych. Do przewozu pracowników i celów turystycznych służyły m.in. w hucie im. Lenina w Nowej Hucie oraz Zakładach Przemysłu Wełnianego w Bielsku – Białej. Posiadały je także niektóre kopalnie na Śląsku. - Podobno spotkać je można było jeszcze na początku lat 80-tych w różnych częściach kraju. Niestety, do dziś nie przetrwał żaden. Zdjęcie "Bałtyku" pomalowanego na czerwono ukazało się na okładce w 49 numerze "Motoru" z dnia ósmego grudnia 1963 roku – opowiada Witold Danilkiewicz.

Przez cały czas produkcji koszalińskich autobusów został zbudowany tylko jeden egzemplarz w komfortowej wersji Lux. Został on zbudowany w czynie społecznym i był własnością załogi. Organizowano nim wycieczki w najdalsze nawet zakątki Polski, nie mówiąc już o wypadach nad morze lub grzybobranie. Był to jak na tamte czasy był ładny i nowoczesny autobus, wyposażony w wygodne tzw. siedzenia lotnicze. - Należę do tych szczęśliwców, którzy nie tylko widzieli produkowane "Bałtyki", ale mieli też okazję nim jechać. Z tamtych czasów pamiętam też film dokumentujący produkcję ""Bałtyku". Być może była to tylko wstawka w Polskiej Kronice Filmowej. Mam jednak wrażenie, że był to dłuższy fragment, który w PKF raczej by się nie zmieścił. Jestem przekonany, że ten film istnieje i warto byłoby zadać sobie trudu, aby go odnaleźć. Zachowało się bardzo niewiele fotografii czy relacji świadków z tamtych czasów – dodaje na koniec Witold Danilkiewicz.

Kto decydował, że takie, a nie inne zakłady były lokowane właśnie w Koszalinie? Ścieżka decyzyjna była dwutorowa. Państwowa, czyli gdzieś tam na wysokim szczeblu w Warszawie ktoś wpadł na pomysł, że to właśnie tutaj będzie rozwijał się przemysł elektroniczny o zasięgu ogólnokrajowym lub ruszy produkcja płyt paździerzowych, na które czeka cała Polska, a i za za granicę coś się jeszcze sprzeda za dewizy. Druga ścieżka, spółdzielcza, o wymiarze lokalnym, była reakcją na potrzeby mieszkańców Koszalina i regionu. W przypadku autobusów „Bałtyk” decydująca okazała się ta pierwsza ścieżka, w ramach której zdecydowano też o tym, że przegrały one z Jelczami, a koszalińską linię produkcyjną zamknięto.